Po wejściu w życie ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny Naczelny Sąd Administracyjny odnotował dość liczne wnioski o wskazanie organu właściwego do wypłaty żołnierzowi świadczenia rekompensującego utracone wynagrodzenie za czas ćwiczeń wojskowych. Wnioski składały zarówno organy samorządu terytorialnego, dotychczas właściwe w tego typu sprawach, jak i dowódcy jednostek wojskowych, którzy uzyskali właściwość na podstawie nowych przepisów.

Źródłem problemu stała się interpretacja przepisu art. 801 ust. 3 ustawy o obronie Ojczyzny, zgodnie z którym do ćwiczeń wojskowych z udziałem żołnierzy rezerwy zaplanowanych na rok 2022 stosuje się przepisy dotychczasowe. Spór dotyczył właściwości rzeczowej organu do rozpatrzenia wniosku i wypłaty świadczenia rekompensującego żołnierzowi, który odbywał ćwiczenia w 2022 r. po wejściu w życie ustawy o obronie Ojczyzny i wystąpił ze stosownym wnioskiem.

W postanowieniu z 19 października 2022 r. sygn. akt III OW 68/22 Naczelny Sąd Administracyjny przeanalizował, czy do pojęcia „ćwiczeń wojskowych”, o których mowa w art. 801 ust. 3 ustawy, należy również zaliczyć wypłatę świadczenia rekompensującego utracone wynagrodzenie dla żołnierza rezerwy. W poszukiwaniu odpowiedzi na tak postawione zagadnienie Sąd wywiódł z dotychczasowych przepisów ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (uchylona), że zagadnienia związane z wypłatą świadczenia rekompensującego utracone wynagrodzenie żołnierzy rezerwy było uregulowane w Rozdziale 7 szczególne uprawnienia żołnierzy i ich rodzin i ta właśnie okoliczność doprowadziła go do przekonania, że o ile świadczenie rekompensujące jest związane z ćwiczeniami wojskowymi, o tyle nie jest częścią tych ćwiczeń. Stanowi ono pewne zdarzenie następcze, będące konsekwencją odbycia (zakończenia) ćwiczeń wojskowych, ale nie będące częścią tych ćwiczeń. Podobną systematykę zachowano w ustawie z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny, określając w Dziale X, Rozdziale 2 sposób pełnienia służby przez żołnierzy pasywnej rezerwy oraz regulując odbywanie ćwiczeń wojskowych (art. 248 – art. 253), zaś w Dziale XII, Rozdziale 3 prawo do świadczenia pieniężnego rekompensującego utracone wynagrodzenie (art. 312).

Zatem użyte w art. 801 ust. 3 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny sformułowanie „do ćwiczeń wojskowych” należy odnosić wyłącznie do samych ćwiczeń, tj. sposobu powoływania na nie, czasu i miejsca ich przeprowadzania oraz czasu ich trwania. Nie odnosi się ono zaś do konsekwencji ich odbycia, a więc prawa do uzyskania świadczenia rekompensującego. Postępowanie w sprawie ustalenia i wypłacenia świadczenia pieniężnego rekompensującego utracone wynagrodzenie jest odrębnym postępowaniem, wszczynanym na skutek złożenia udokumentowanego wniosku uprawnionego, którego art. 801 ust. 3 ustawy o obronie Ojczyzny nie obejmuje.

Wobec zmiany właściwości rzeczowej organów w sprawach wypłaty świadczenia rekompensującego oraz braku możliwości zastosowania w sprawie art. 801 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny Naczelny Sąd Administracyjny ustalił właściwość rzeczową organu w oparciu o normę intertemporalną z art. 819 tejże ustawy, zgodnie z którą w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe, o ile ustawa nie stanowi inaczej, uznając za sprawę kluczową moment złożenia wniosku o wypłatę świadczenia rekompensującego utracone wynagrodzenie.

Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił również uwagę, że rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 sierpnia 2015 r. w sprawie sposobu ustalenia i trybu wypłacania świadczenia pieniężnego żołnierzom rezerwy oraz osobom przeniesionym do rezerwy niebędącym żołnierzami rezerwy (Dz. U. z 2018 r., poz. 881) nie znalazły się wśród aktów wykonawczych, których obowiązywanie zostało przedłużone.

Biorąc pod uwagę całokształt tych okoliczności Naczelny Sąd Administracyjny wskazał na właściwość rzeczową dowódcy jednostki wojskowej.

Źródło: postanowienie NSA z dnia 19 października 2022 r. (III OW 68/22) i ok. 20 innych postanowień (III OW 61/22, III OW 80/22, III OW 81/22, III OW 65/22 i inne)