Dokonywanie podziału zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Jednak samo powołanie się przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na zasadę zachowania jedności zabytku i jego integralność nie jest wystarczająca, aby skutecznie odmówić pozwolenia na taki podział nieruchomości zabytkowej.

Decyzja tego organu opiera się na ocenie danego przedmiotu ochrony przez pryzmat zasad ochrony zabytków, zgromadzonej w sprawie dokumentacji oraz wiedzy i doświadczeniu wojewódzkiego konserwatora zabytków oraz podległych mu pracowników wojewódzkiego urzędu ochrony zabytków, przy uwzględnieniu konstytucyjnego zakazu naruszania istoty prawa własności.

Samo ogólnikowe powołanie się na zasady i cele ochrony konserwatorskiej, w tym zasadę ochrony integralności i niepodzielności zabytków, nie jest wystarczającą okolicznością uzasadniającą negatywne rozpoznanie wniosku podmiotu ubiegającego się o zgodę na podział nieruchomości. Są to pojęcia niezdefiniowane w ustawie i organ winien w uzasadnieniu szczegółowo wyjaśnić na czym może polegać w razie podziału nieruchomości brak jedności zabytku i integralności.

Nie ma zakazu dokonywania podziału zabytku nieruchomego, jest on jedynie uzależniony od uzyskania zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków. Organ administracji publicznej podejmując w tym przedmiocie negatywne rozstrzygnięcie powinien wykazać – w oparciu o stosowną argumentację – istnienie związku między proponowanym podziałem nieruchomości, a obiektywnie weryfikowalnym zagrożeniem historycznych wartości przestrzennych i architektonicznych chronionego obszaru. Sam tylko geodezyjny podział nieruchomości, przy jednoczesnym braku zmiany struktury właścicielskiej na objętym ochroną obszarze nie wiąże się wszak z fizyczną dezintegracją zabytkowego zespołu, czy też ingerencją w samą substancję zabytku.

W orzecznictwie sądów administracyjnych akceptowane jest prewencyjne działanie organów ochrony konserwatorskiej, jednak to działanie nie może być nieograniczone i niczym nieuzasadnione. W przeciwnym bowiem wypadku należałoby przyjąć, że podział działki wchodzącej w skład zabytku (układu) zawsze (potencjalnie) będzie niedozwolony. Przed dokonaniem podziału koniecznym jest, aby właściwy w sprawie organ rozważył, czy in concreto w obliczu planowanego podziału takie zagrożenie istnieje.

Organ może odmówić przedmiotowego pozwolenia, gdy w jego ocenie podział taki wpłynąłby negatywnie na zachowane historyczne wartości przestrzenne i architektoniczne chronionego obszaru, jednakże pod warunkiem, że takie stanowisko zostanie przez organ prawidłowo uzasadnione.

Należy przypomnieć, że geodezyjny podział nieruchomości jest zabiegiem formalno-prawnym i bezpośrednio nie wywołuje żadnych skutków w sferze chronionego układu urbanistyczno-architektonicznego. Sam przez się nie powoduje więc zagrożenia z punktu widzenia ochrony konserwatorskiej tego układu. Wydzielona działka wraz z zabudową będzie dalej podlegała rygorom prawnym, wynikającym z jej usytuowania na obszarze chronionym. Zatem ryzyko naruszenia spójności i integralności całego zabytku jest wyłącznie hipotetyczne i możliwe do zapobieżenia przez konserwatora realizującego swoje ustawowe zadania i kompetencje w stosunku do tego obszaru.

podstawa prawna: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 14 stycznia 2021 r. sygn. VII SA/Wa 1558/20